نام بنا : منارجنبان
تاريخ ساخت : قرن هشتم هجري
نشاني : خيابان آتشگاه

يكي از بناهاي تاريخي و معروف اصفهان منارجنبان مي*باشد. اين منار در مسير اصفهان به نجف آباد قرار دارد . تاريخ ساخت منارجنبان كه در واقع دو منار است دقيق مشخص نيست و تنها تاريخ قيد شده ، بر روي سنگ قبر يكي ازصالحان معروف آن دوره بنام عمو عبدالله است كه سال 716 هـ.ق را نشان مي*دهد .
آرامگاه عمو عبدالله ايوان منار نيز محسوب مي شود . اين ايوان به سبك مغولي ايراني بنا شده وتزئينات ايوان با كاشيهاي لاجوردي به شكل ستاره چهار پر و چند ضلعي به رنگ فيروزه اي انجام گرفته است .
نكته بسيار جالب و ديدني اين دو منار اين است كه با حركت دادن يكي از آنها ديگري به حركت در مي*آيد و جالب تر اينكه علاوه بر حركت دو منار كل بنا نيز به ارتعاش در مي آيد.




نام بنا : منارمسجد علي
اسامي ديگر: مناره مسجد سلطان سنجر
تاريخ ساخت : 525 - 515 هـ.ق
نشاني : ميدان قيام ( سبزه ميدان ) ابتداي كوچه مشير

منار مسجد علي جالب ترين و عظيم*ترين منار موجود در اصفهان مي باشد كه با فاصله*ي كمي از مسجد جامع عتيق در كنار مسجد علي قرار دارد .
ابتدا اين منار نزديك مسجد سلطان سنجر بوده كه به همين نام خوانده مي شد و اكنون كه مسجد علي را به جاي آن مسجد ساخته اند منار مسجد علي خوانده مي*شود .
اين منار عظيم از بناهاي باشكوه دوره سلجوقي در قرن ششم هجري قمري است . ارتفاع اين منار حدود 5/51 متر مي باشد و 164 پله دارد . ارتفاع منارچه بر فراز منار 75/7 متر مي باشد .
منار مسجد علي داراي 5 كتيبه مي باشدكه 3 كتيبه اول از پايين به بالا به خط كوفي با كاشي فيروزه اي بر زمينه آجري با كلمات و عبارات مذهبي تزيين شده است .كتيبه چهارم به خط بنائي گچي بر زمينه شطرنجي در مربعهاي بزرگ با شعار مذهبي و زيبا يي آرا سته شده است . بر كتيبه پنجم به خط بنائي آجري برجسته بر زمينه گچي كه هم سطح با ، بام مسجد علي مي*با شد .آيه اي از سوره آل عمران آمده است .




نام بنا : منارهاي دارالضيافه
اسامي ديگر : منارهاي دارالضيا ء
تاريخ ساخت : قرن هشتم هـ.ق
نشاني : خيابان كمال*

در طرفين كوچه*اي بنام حاج كاظم درمحله جويباره اصفهان دو منار مرتفع مدور معروف به منارهاي دارالضيافه قرار دارند .
سر در مجللي كه منارها بر فراز آن قرار دارند سر درمهمانسراي مشهوري بوده كه به اميران و حكمرانان حكومت سلطان محمد خدا بنده تعلق داشته است .
كتيبه منارها ريخته وتاريخ دقيق ساخت آنها معلوم نيست . تزيينات كاشيكاري آن به سبك دوره مغول است . شبها بر فراز منارها آتش مي افروختند تا مسافران از راه دور اصفهان ر ا ببينند و مسير خود را گم نكنند . بنابراين به اين دو منار زيبا دارالضياء مي*گفته*اند .





نام بنا : منار باقوشخانه
اسامي ديگر : منار طوقچي - منار علي بن سهل
نشاني : ميدان طوقچي ، خيابان زينبيه جنوبي

منار باقوشخانه از بناهاي قرن هشتم هجري است كه در قسمت شمال غربي محله جويباره در مجاورت باغ باقوشخانه قرار دارد . اكنون در نزديكي دروازه قديمي طوقچي قرارگرفته و به همين دليل آنرا به اسامي باقوشخانه و طوقچي نيز مي*خوانند و زماني بدليل مجاورت با آرامگاه علي بن سهل منار علي بن سهل خوانده مي*شد . منار باقوشخانه با قيمانده يكي از دو منار طرفين مسجد مصلي است كه اكنون اثري از آن نيست . اين منار حدود 38 متر ارتفاع دارد . تزيين آن به خط بنايي فيروزه اي بر زمينه آجري به طور مارپيچ از تكرار جمله الله اكبر تشكيل شده است.كتيبه منار شكل گردنبند است به خط ثلث سفيد معرق بر زمينه گل و برگ آجري كه قسمتهاي زيادي از آن ريخته است . با توجه به تزيينات و نحوه معماري زمان ساخت آنرا مربوط به دوران مغولها مي دانند.




نام بنا : منارهاي دردشت و بخت آغا
تاريخ ساخت : قرن هشتم هجري قمري
نشاني : خيابان عبد ا لرزاق اصفهاني

دو منار دردشت بر فراز سر در بلندي به ارتفاع حدود 15 متر قرار دارد كه با قيمانده مدرسه با شكوهي از دوره پادشاهي محمد آل مظفر مي*باشد.
منارهاي دردشت متصل به بنايي برج مانند بنام مقبره سلطان بخت آغا همسر سلطان محمد آل مظفر ميباشد كه در سال 769 به قتل رسيده است. سنگ قبر سلطان بخت آغا ، سنگ سماق قرمز بسيار نفيسي است كه كتيبه آن در سال 753 هـ.ق 15 سال قبل از به قتل رسيدن سطان بخت آغا به دستور خود وي نوشته شده است . اين آرامگاه با گنبدي كاشيكاري ، يك بناي تاريخي زيبا و ديدني است .
كتيبه منارهاي دردشت كه يكي از آنها ريخته و ديگري با قي است به خط بنائي آجري بر زمينه كاشي فيروزه اي است .
خطوط سر در مجلل آن نيز به خط بنائي با كاشي فيروزه اي به زمينه آجري است .





نام بنا : منار چهل دختران
اسامي ديگر: منار گارلنگ
تاريخ ساخت : 501 هـ.ق
باني : ابوالفتح نهوجي
نشاني : خيابان كمال

اين منار عظيم در قسمت شمال جويباره واقع شده و از نظر قدمت دومين منار تاريخي در ايران شناخته شده است . ارتفاع اين منار حدود 29متر است كه با تزيينات آجري و كتيبه*هايي به خط كوفي و نسخ قديمي آراسته شده است .
دو تا از 3 كتيبه اين منار به خط كوفي و ديگري به خط نسخ مي*باشد . در بالاي منار پنجره اي با دهانه مستطيل شكل رو به قبله ساخته شده كه محلي براي گفتن اذان بوده است . سكنه اطراف ، منار را بنام گارلنگ يا گارلند مي*ناميدند . وجود كتيبه*اي به خط نسخ بسيار زيبا و موزون منار چهل دختران ر ا منحصر به فرد كرده است .




نام بنا : منار گلدسته
تاريخ ساخت : قبل از سال 1067 هجري قمري

اين منار بر روي ميله فرو ريخته منار قديمي بنام گلدسته ساخته شده و همين نام را بر خود گرفته است . منار گلدسته در محله دردشت نزديك مدرسه شفيعيه قرار دارد .
قدمت اين منار به پيش از تاريخ ساخت مدرسه شفيعيه بر مي*گردد و احتمال مي*دهند كه متعلق به مدرسه يا مسجدي بوده كه اكنون از بين رفته است .
اين منار به سبك ساختمان منار شعيا ساخته شده . اما زمان ساخت بنا بعد از دوره*اي است كه منار شعيا را ساخته*اند . از وضع ظاهري ساختمان مي*توان زماني حدود نيمه دوم دوره سلجوقي ر ا براي آن تعيين كرد .




نام بنا : منار ساربان
تاريخ ساخت : 525 - 550 هـ.ق
نشاني : خيابان كمال

اين منار زيبا در انتهاي شمالي محله جويباه اصفهان واقع شده است . مسجد پاي منار درحال حاضر از بين رفته است منار ساربان شباهت كلي به منار مسجد علي دارد .
از سه طبقه بدون پايه ساخته شده و ارتفاع آن حدود 48 متر مي باشد . منار ساربان با آجر چيني بر جسته ، آجرهاي تراشيده و كاشي معرق به سبك خط كوفي ريحان تزيين شده است . تاريخ ساخت اين منار دركتيبه هاي فعلي آن موجود نيست اما به دليل شبا هت زياد آن با منار مسجد يمن از نظر تزيينات و همچنين از لحاظ معماري و نحوه نگارش كتيبه ها سال ساخت منار بين 525 - 550 هـ..ق مي*باشد . اين منار كمي به سمت غرب تمايل پيدا كرده است .
زير منار فضايي خالي وجود داشته كه به عنوان زيرزمين ازآن استفاده مي*شده . در سال1324 شمسي اين فضاي خالي رابا دقت پر كرده و آن را بستند .

مساجد اصفهان
نام بنا : مسجد جامع عقيق
اسامي ديگر: مسجد جمعه
نشاني : ميدان قيام ( سبزه ميدان نو )

پيش از قرن پنجم هجري چندين مسجد جامع بزرگ در اصفهان وجود داشته كه دو عدد از آنها در محل مسجد جمعه كنوني بوده است .
پس از حريقي كه در سال 515 هـ.ق اتفاق افتاد بنا را از نو ساختند. با گذشت زمان و دوره هاي سلاطين مختلف به صورت كنوني در آمده است .
اين بناي تاريخي ابداعات هنر معماري قرن سوم و چهارم هجري قمري از دوران حكومت ديلميان تا آخرين حكومت قاجاريه شاهنشاهي را در خود گرد آورده .
مسجد جامع عقيق با نقشه چهار ايواني از قسمت هاي زير تشكيل شده است.

اين ضلع ايوان صاحب نيز ناميده مي شود . داراي دو مناره است . كاشي كاري هاي گوناگون معرق برجسته پايين ايوان را تزئين كرده و در طرفين ايوان مذكور دو چهلستون مربوط به قرن ششم وجود دارد .
در سمت مشرق ساختمان هاي دوره آل مظفر از قرن هشتم قرار دارد. گنبد نظام الملك در پشت صحن اين ايوان قرار گرفته است.

معروف به صفه درويش ، اوايل قرن ششم و دوره دوم عهد سلجوقي ساخته شده است . ايوان داراي تزئينات آجري و كتيبه گچ بري در زمان شاه سليمان صفوي است .
در طرفين ايوان شمالي چهلستون هايي از قرن ششم هجري موجود است . شمالي ترين اثر تاريخي مسجد گنبد تاج الملك مشهور به گنبد خاكي است .

اين ايوان به نام ايوان استاد نيز ناميده مي شود و مهمترين بخش ساختمان مي باشد و متعلق به دوره سلجوقي يعني اوايل قرن ششم هجري است .
در زمان شاه سلطان حسين صفوي با كاشي هاي زيبا و خطوط بنايي آراسته شده است . داراي يك شبستان بزرگ و يك شبستان كوچك است و آخرين قسمت ساختمان هاي ضلع غربي شبستان بزرگ زمستاني موسوم به بيت الشتاء از دوره حكومت تيموريان است كه داراي مرمرهاي درخشاني است .
كتيبه اين شبستان مربوط به 851 هـ.ق است . در شمال ايوان غربي مسجد كوچكي از دوره اولجاتيو ( ايلخان مسلمان مغول ) قرار دارد كه محراب گچ بري آن در سال هفتصد و ده هجري قمري به دستور وزير ايراني محمد ساوي ساخته شده است و از شاهكارهاي معماري ايراني مي باشد .

نام ديگر آن ايوان شاگرد است . داراي كتيبه اي كاشيكاري از زمان شاه سليمان صفوي است . داخل اين ايوان مدرسه عمر قرار دارد .
دنباله مسجد ، شبستان وسيعي است كه داراي 18 ستون است و از بناهاي دوره آل مظفر مي باشد . حوض وسط مسجد در زمان شاه محمد خدابنده صفوي پدر شاه عباس اول ساخته شده است . در آثار تاريخي مسجد جمعه اصفهان غير از سبك هاي مختلف معماري انواع خطوط كوفي ، ثلث ، بنايي ، نسخ و نستعليق را به زبان فارسي و عربي به نثر و نظم مي توان مشاهده كرد .



نام بنا : مسجد امام ، جامع عباسي
اسامي ديگر : مسجد شاه ، سلطاني ، المهدي ، مهديه
تاريخ ساخت : 1020 هـ.ق الي 1038 هـ.ق
نشاني : ضلع جنوبي ميدان نقش جهان
دوره : شاه عباس اول صفوي

مسجد امام شاهكاري جاويدان از معماري و كاشيكاري و حجاري ايران در دوره صفوي است .
ساخت اين مسجد در سال 1020 هـ.ق به فرمان شاه عباس اول در منتهي اليه جنوبي ميدان نقش جهان آغاز شد . به منظور تكميل آرايش اطراف ميدان ، تزيينات كاشيكاري سر در مسجد در سال 1025 هـ.ق به اتمام رسيد.
ابتدا تزيينات مسجد به شيوه كاشي معرق بود كه براي تسريع ، رويه كار را تغيير داده و از كاشي خشت هفت رنگ براي تزيينات استفاده شد .
استاد علي اكبر اصفهاني از معماران برجسته و بنام عصر صفوي ، معماري بنا را بر عهده داشته و نام او بر كتيبه بالاي سر در نگاشته شده است .
در اصلي مسجد در ضلع جنوبي ميدان امام زير مقرنسهاي سر در قرار گرفته كه قسمتي از آن نقره و طلاكوبي شده است . اين در ، در زمان سلطنت شاه صفي نصب شده .
در درون صحن مسجد منبر سنگي مرمري يكپارچه اي قرار دارد كه از شاهكارهاي سنگتراش آن روزگار است . طبقه ي فوقاني كه در قسمت شمالي مسجد واقع شده داراي غرفه هاي موجود در مسجد كه به خط اساتيد بزرگ و برجسته آن عصر مي باشد . علاوه بر به نمايش گذاشتن هنر هنرمندان خوشنويس و طراحان سنتي برخي وقايع تاريخي را نيز بيان مي كنند .
در دو سوي ايوان جنوبي مسجد دو شبستان وسيع ساخته شده كه مجموعه اي از ويژگيهاي معماري پيشرفته قرنهاي ده و يازده هجري را به نمايش مي گذارند .
سنگابهاي نفيس مخصوصاٌ سنگاب نفيس شبستان غربي گنبد بزرگ كه به تاريخ 1095 هـ.ق وقف مسجد شده از ديدنيهاي جالب اين مسجد است .
در گوشه جنوبي شرقي و غربي مسجد دو مدرسه معروف ناصريه و سلمانيه قرار گرفته است .


نام بنا : مسجد شيخ لطف الله
تاريخ ساخت : 1028-1012 هـ.ق
اسامي ديگر : صدر - فتح الله
باني : شاه عباس اول
نشاني : ميدان نقش جهان ، ضلع شرقي ، روبروي عمارت عالي قاپو

اين مسجد كه همچون گوهر در تاريخ معماري ايران مي درخشد واقع در شرق ميدان نقش جهان روبروي كاخ زيباي عالي قاپو بر روي خرابه هاي مسجدي قديمي به امر شاه عباس در قرن يازدهم هجري قمري بنا گرديد .
طرح ساخت اين مسجد هم زمان با اجراي نقشه چهارباغ و باغ هزار جريب به مرحله اجرا درآمد و هجده سال به طول كشيد . اين مسجد را به مناسبت دعوت شيخ لطف الله به اصفهان براي تدريس بنا كردند .
آرتورپوپ خاورشناس و باستان شناس بزرگ درباره اين بنا چنين مـي گـويد : « ذوق ايرانـي سبب شـد كه شكلي مافوق تمام اشكال هندسي اختراع شود و آن شكل گنبد مسجـد شيخ لطف الله است كه بـا هيچ يك از اشكال هندسي منطبق نيست »
بناي اين مسجد به بلندي 6 پله سنگي از زمين بلندتر است كه سردر كاشي كاري بسيار ظريفي دارد . نكته استثنايي بودن اين مسجد بر همه شاهكارهاي ديگر ، عدم صحن و مناره است كه در تمامي مساجد اسلامي جزء لاينفك بناست .
گنبد بر اثر تزئيناتي كه از زمينه كرمي با نقش و نگارهاي به رنگ آبي سير تشكيل مي شود نظر هر بيننده اي را به خود جلب مي كند . بلنداي اين گنبد يك جداره اي آن اندازه است كه بتواند در كنار ميدان خودنمايي كند و بر فضا مسلط باشد .
كتيبه هاي نفيس به قلم عليرضا عباسي و طره هاي سردر درون گلدان مرمرين در نوع خود بي نظير هستند . كاشي كاري بقيه گنبد از اطاق رومي هايي تشكيل شده كه هر يك شامل گل و بوته*هاي زيبايي است كه اين گل و بوته ها در پارچه بافي هم به كار رفته است .
روشنايي اين مسجد بسيار قابل توجه است . در اطراف گنبد به فواصل منظم پنجره*هاي شانزده گانه معرق و مشبك در قطر گنبد تعبيه شده كه به وسيله پنجره*هاي گچ*بري از داخل و خارج مسدود مي*شود و نور را از هر طرف كه مي*تاباند جلوه*اي خاص به نقاشي*هاي سقف مي*دهد. معماري محراب اثر الهامي دارد و داراي حالت ويژه*اي است كه عبادت را به ياد مي*آورد .
اين* همه شكوه و جلال ، هنر استاد حسين بناء اصفهاني است . درون اين محراب كتيبه*اي وجود دارد كه متن آن بدين شرح است : « عمل فقير حقير ، محتاج به رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسين بناي اصفهاني 1028 »
در جلو مسجد حوض هشت گوش بسيار زيبايي وجود داشته كه پيوسته لبريز از آب بوده و اين حوض را در اواخر دوره قاجاريه خراب كردند.




نام بنا : مسجد سيد
تاريخ ساخت : 1180 - 1260 هـ.ق
باني : حجت* الا سلام حاج سيدمحمد باقرشفتي
نشاني : خيابان مسجد سيد

مسجد سيد با داشتن چهار در اصلي، و صحني بزرگ ، به صورت چهار ايوانه ساخته شده است . اين مسجد داراي دو شبستان بزرگ ، دو گنبد كوچك و بزرگ ، دو چهلستون ، دو مهتابي وسيع در كف حياط و چهار مهتابي در طبقه فوقاني و يك گلدسته عظيم همراه با ساعتي رفيع و بيش از 45 حجره براي سكونت طلاب علوم ديني مي*باشد .
مسجد سيد از بزرگ*ترين و مشهورترين مساجد اصفهان است كه به همت حجت*الا سلام حاج سيد محمد رفيع باقر از روحانيون بزرگ اصفهان ساخته شد.
بناي اين مسجد وسيع به صورت چهار ايوانه در سال 1180 طرح*ريزي شد و بعد از وفات باني آن توسط پسر و نوه*اش تكميل شد .
ساخت اين بنا به صورت تدريجي صورت گرفت و تا سال 1260 هـ.ق ادامه داشت .
مسجد سيد به دليل دارا بودن تزئينات بسيار زيباي گل و بوته و اسليمي و وجود خط بنايي و خطوط ديگر از استادان معروف دوره قاجاريه در شمار يكي از شاهكارهاي معماري عصر قاجاريه قرار دارد .
در حال حاضر مسجد سيد بهترين نمونه بنايي موجود در اصفهان براي مطالعه كاشي*كاري عهد قاجاريه مي*باشد .
در شمالي مسجد در ورودي اصلي مي*باشد و با سردري رفيع و دو سكو از سنگ پارسي ، همراه با تزئيناتي از كاشي خشت هفت رنگ و گل و بوته و كتيبه*هاي آن به خط ثلث سفيد و زرد بر زمينه كاشي لاجوردي شامل آياتي از قرآن كريم است .
ساعت بزرگ مسجد در بالاي ايوان جنوبي قرار گرفته است . آرامگاه حجت*الاسلام شفتي در قسمت شمال شرقي مسجد قرار گرفته كه بقعه و رواقي مقابل آن است . اين آرامگاه و بقعه داراي تزئينات گچ*بري و كاشي*كاري و كتيبه*هايي به خط ثلث مي*باشد .




نام بنا : مسجد علي قلي آقا
تاريخ ساخت : 1122 هـ.ق
باني : علي قلي آقا
نشاني : خيابان مسجد سيد

اين مسجد در مجاورت چهارسوي علي قلي آقا ، به دستور علي قلي آقا يكي از خواجگان خير حرم شاه سلطان حسين بنا گرديد .
گلدسته مسجد بر بالاي سردر و مسجد با كاشي*هاي زيبا با نقوش هندسي و گره*سازي تزئين شده است . بركتيبه سردر به خط ثلث قهوه*اي رنگ تاريخ ساخت بنا به سال هزار و صد و بيست و دو هجري قمري مكتوب شده است .
صحن مسجد كوچك و فاقد حوض يا مهتابي است . شبستان زيباي آن با كاشي*هايي از نوع گره*چيني تزئين شده است . اين شبستان در شرق حياط قرار دارد و كتيبه آن به خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي حاوي اشعاري است كه در زمان ناصرالدين شاه قاجار در سال 1297 هـ.ق نصب شده است .
در طرف جنوب ايوان محراب زيبايي است كه ازاره*اش از سنگ مرمر و در بالا كاشيكاري معرق نفيسي آن را دو چندان زيبا كرده است .



نام بنا : مسجد حكيم
اسامي ديگر: مسجد رنگرزان
تاريخ ساخت : 1607 - 1073 هـ.ق
باني : حكيم محمد داوود
نشاني : خيابان سپه ، خيابان حكيم

اين مسجد در انتهاي بازار رنگرزان نزديك بازارچه نو در قرن يازدهم هجري توسط طبيب مخصوص شاه عباس دوم به نام حكيم محمد داوود در محل ويرانه*هاي مسجد جودجير يا مسجد صاحب اسماعيل* بن عباد بنا شد .
مسجد جودجير در شمال غربي اين مسجد قرار دارد . مسجد حكيم داراي چهار در خروجي است . مقبره معروف به سادات در گوشه شمال غربي قرار دارد و چندين آرامگاه ديگر در مقابل درب شرقي مسجد واقفند كه همگي از رجال و دانشمندان و فقها معروف شهر اصفهان هستند .
بر كتيبه سردر شرقي مسجد به خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي اشعاري نوشته شده كه تاريخ آن 1067 تاريخ شروع بنا مي*باشد .
كتيبه تاريخي سردر شمال به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي به خط خوشنويس نامدار عصر صفوي تاريخ اتمام بنا را سال 1073 هـ.ق بيان مي*كند .
در دو طرف سردر ، در لوحه كوچك با خط نستعليق سفيد بر زمينه لاجوردي نام سازنده بنا را استاد علي* بيگ بناء اصفهاني معرفي مي*كند .
دو شبستان در شرق و غرب گنبد واقع شده*اند . ايوان شمالي مسجد نيز حاوي كتيبه هاي بسيار زيباست در اطراف ايوان آيات قراني به خط محمد رضا امامي به تاريخ 1071 هـ.ق نوشته شده است .
كاشي*كاري*هاي زيبا و خطوط متنوع و از همه مهمتر وجود خطوط بنايي در گوشه*هاي اين اثر نفيس آنرا در شمار يكي از شاهكارهاي معماري ايراني اسلامي قرار داده است .
از مجموع مطالعات انجام شده چنين بر مي*آيد كه قسمت گنبد و مقصوره و شبستان*هاي مسجد حكيم را در زمان*هاي مختلف ساخته*اند .


نام بنا : مسجد رحيم*خان
تاريخ ساخت : 1290 - 1304 هـ.ق
باني : محمد رحيم خان بيگر بيگ
نشاني : خيابان چهارباغ خواجو

اين مسجد از بناهاي دوره قاجاريه مي*باشدكه در سال هزار و دويست و نود در محله نو خواجو به همت محمد رحيم خان شروع به ساخت آن كردند .
قبل از اتمام بناي مسجد رحيم خان بيگلر بيگ درگذشت و پسر و نوه*اش در سال*هاي آتي اقدام به تكميل آن كردند و تا سال هزار و سيصد و چهار هـ.ق طول كشيد .
بر سردر شرقي مسجد كتيبه*اي به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي بيان اين مطلب را تاييد مي*كند . يكي از نكات جالب اين مسجد شباهت زياد معماري ، خطوط و تزئينات آن با مسجد سيد مي*باشد كه عده*اي از پژوهشگران معتقدند كه از طراحي و تزئينات مسجد اقتباس شده است .
اين مسجد سه دروازه دارد كه يكي به طرف شرق ، ديگري به جانب مغرب و سومين به طرف شمال باز مي*شود . در ساختمان*هاي مسجد كتيبه*هاي مختلفي وجود دارد كه تاريخ*هاي مختلف آنها ، تكميل و يا بعضاً تعمير اين بنا را در زمان*هاي مختلف نشان مي*دهد .
سقف ايوان مسجد آجري ولي داخل ايوان و گنبد كاشي*كاري شده است .
سنگابي نفيس درزير ايوان جنوبي مسجد قرار دارد كه داراي كتيبه*هايي با اشعاري زيبا به خط نستعليق برجسته است . در ضلع شمالي مسجد ، شبستان بزرگ و با شكوهي قرار دارد كه كاشي*كاري آن در سال هزار و سيصد و هفتاد و هفت هجري قمري انجام گرفته است .




نام بنا : مسجد سرخي
اسامي ديگر: مسجد سفره*چي
تاريخ ساخت : 1014 هـ.ق
باني: خلف نامي
نشاني : ميدان امام حسين ، ابتداي چهار باغ پايين ، كوچه كنسولگري

اين مسجد به همت خلف نامي ، سفره*چي شاه عباس اول بنا گرديد . آجرهاي قرمز اين بنا موجب تفاوت بارز اين مسجد با مساجد ديگر دوره صفوي شده است و به مسجد سرخي معروف گرديد .
سردر و داخل مسجد با كاشي*كاري تزئين گرديده و كتيبه آن به خط ثلث با كاشي سفيد معرق بر زمينه لاجوردي مطالبي بر روي آن نوشته شده است .
در قسمت غرب مسجد سنگابي قرار دارد كه مطابق كتيبه روي آن در سال 1117 هـ.ق به نيت امام حسين وقف مسجد شده است.




نام بنا : مسجد ركن*الملك
تاريخ ساخت : 1321 هـ.ق
باني : سليمان خان ركن الملك
نشاني : خيابان فيض

اين مسجد زيبا كه از نظر معماري و كاشيكاري بسيار قابل توجه مي*باشد ، متصل به تكيه واله است . اين مسجد را سليمان خان ركن الملك كه از رجال معروف زمان خود بوده ، از وجوه شخصي بنا نهاده كه در سال 1321 هجري به پايان رسيده است . مرحوم حاج آقا نورالله برادر « آقا نجفي » معروف ، در تاريخ بناي اين مسجد چنين سروده است :
سر برون آورد نور و بهر تاريخش سرود از سليمان شد بناي مسجد الاقصي متين
بناي اين مسجد شامل دو قسمت است ، يكي صحن بزرگ شامل گنبد و شبستان و صحن و حوض و ديگري صحن كوجكتري است كه در گوشه*ي آن ، در كنار آب انبار قرار گرفته و سر در آن از خيابان فيض ديده مي*شود باني مسجد در اطاقي كه حد فاصل اين دو صحن مي*باشد مدفون است .




نام بنا : مسجد جارچي
تاريخ ساخت : 1019 هـ.ق
باني : ملك سلطان جارچي*باشي
نشاني : بازار بزرگ اصفهان

مسجد جارچي در سال 1019 هـ.ق به دستور ملك سلطان جارچي*باشي ( جارچي ) مخصوص شاه عباس اول در بازار بزرگ اصفهان ساخته شد .
اين مسجد فاقد صحن مي*باشد . شبستاني دارد كه قسمتي از سقف آن خراب شد و دوباره آن را تعمير كردند . داخل و اطراف شبستان داراي تزئينات كاشي*كاري معرق بر روي زمينه*هاي لاجوردي و فيروزه*اي مي*باشد .
محراب مسجد از سنگ ساده ساخته شده و بر كتيبه سردر قديمي اين مسجد به خط ثلث برجسته بر روي سنگ نام باني آن ملك سلطان جارچي* و شاه عباس اول نوشته شده است .
در مقابل در ورودي مسجد سنگابي*كوچك قرار دارد كه در سال هزار و دويست و شست و هفت وقف مسجد نموده*اند.



نام بنا : مسجد مصري
تاريخ ساخت : 1061 هـ.ق
باني : حاجي ميرزا محمد خان
نشاني : فلكه طوقچي ، نزديك خيابان هاتف

در زمان سلطنت شاه عباس دوم تاجري مصري به نام ميرزا محمدخان مصري دستور ساخت اين مسجد را داد كه در سال 1061 هـ.ق در شمال محله جويباره نزديك قبرستاني به نام شور آن را بنا كردند و به لقب باني ساخت اين مسجد هم معروف گشت .
سردر مسجد كاشي*كاري شده است و داخل آن با گچ پوشيده و فاقد تزئينات است . در محراب مسجد لوح سنگي از مرمر مزين به اشعاري زيبا به خط نستعليق به صورت برجسته*كاري به قلم محمدرضا امامي در تاريخ هزار و شست و هشت هجري قمري نصب شده .
كتيبه سردر مدرسه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي نوشته و تاريخ آن متعلق به 1116 هـ.ق است . مسجد داراي 2 سنگاب نفيس است كه يكي در خارج از مسجد قرار دارد و ديگري در داخل مسجد واقع شده است .



نام بنا : مسجد قطبيه
تاريخ ساخت :950هـ.ق
باني : قطب الدين علي باب الدشتي
نشاني : خيابان طالقاني

اين مسجد زيبا علي رغم تغييرات فراوان وآسيب ديدگيهاي زياد هنوز هم در رديف آثار با ارزش تاريخي مي باشد كه هنر هنرمندان را در اعصار گذ شته به تصوير مي كشد .
اين بناي تاريخي - مذهبي در سال(950هـ.ق ) در دوره شاه طهماسب اول به دستور قطب الدين علي باب الدشتي در خيابان شاه كه اكنون خيابان طالقاني ناميده مي*شود ساخته شد .
زمانيكه اين خيابان در حال تعريض شدن بود احتمال آسيب ديدن سر در مدرسه مي*رفت ، بنابراين آنرا به كاخ چهلستون انتقال دادند . اين كتيبه (سر در ) به خط ثلث سفيد معرق بر زمينه كاشي لا جوردي به خط ابو سعيد امامي بنام باني و تاريخ ساخت بنا را يادآوري مي*كند .
مسجد قطبيه داراي صحن كوچكي است و سنگاب درون صحن كتيبه اي با اشعاري به خط نستعليق برجسته دارد كه در سال 1307 به هنگام سلطنت ناصر الدين شاه قاجار نصب شده است .
بعد از عريض شدن خيابان از در ورودي مسجد مستقيمأ به شبستان گنبد دار مسجد وارد مي شويم . اين شبستان داراي 4 صفه است كه قبري در صفه شمالي قرار دارد .
نوشته بر روي سنگ سياه قبر گر چه نامي غير از قطب الدين باب الدشتي را نشان مي دهد اما مردم آنرا به نام باني ساخت مسجد زيارت مي كنند .





نام بنا : مسجد ذوالفقار
تاريخ ساخت : 950 هـ.ق
باني : شيخ محمد صفي
نشاني : بازار اصفهان ، محله نيم*آورد

اين مسجد در محله نيم*آورد ، واقع در بازار اصفهان به سال نهصد و پنجاه هجري قمري همزمان با سلطنت شاه طهماسب صفوي به همت شيخ محمد صفي ساخته شد كه داراي دو نوع كتيبه است .
قسمتي مربوط به مسجد و قسمت ديگر هيچ ارتباطي با مسجد ندارد و براي اينكه در منظر عموم باشد و كسي هم نتواند محل آن را تغيير دهد در مسجد نصب شده . اين مسجد كوچك و سردر آن كاشي*كاري مختصري دارد و بيشتر به اين دليل اهميت پيدا كرد كه در محله*اي پرجمعيت و آباد قرار داشت .
بر در قديمي اين مسجد به خط ثلث برجسته اشعاري در مدح حضرت محمد و حضرت علي كتيبه نگاري شده و بر بالاي كتيبه سردر مسجد لوح سنگي سياه رنگي نصب شده كه عباراتي مربوط به موقوفات مسجد روي آن نوشته شده است .



نام بنا : مسجد خان
تاريخ ساخت : 1090 هـ.ق
باني : شيخ علي خان زنگنه
نشاني : خيابان گلزار

اين مسجد در مقايسه با ساير آثار دوره صفويه كاشي*كاري مختصري دارد . ولي تزئينات آجري داخل مسجد و كتيبه*هاي آن به خط ثلث از كارهاي جالب آن دوره مي*باشد.
مسجد خان از استحكام فوق*العاده*اي برخوردار است . اين مسجد به نام لقب باني ( خان ) معروف گشته است . 1    ) ضلع جنوبي* 2) ضلع شمالي 3) ضلع غربي 4) ضلع شرقي

این بنا به صورت یک بقعه و دو منار است که بر روی قبرعمو عبدالله از علمای قرن هشتم بنا شده و به سبک ابنیه های مغولی است با حرکت دادن مناره ها تمامی ساختمان به لرزه در می اید !بععضی معتقدند که از روی خواص ترازوها این لرزه ها اتفاق می افتد .....